Mario Mikulincer en Netta Horesh van de Bar Ilan Universiteit in Israël hebben jarenlang onderzoek gedaan naar de manier waarop eerdere relatie ervaringen de huidige en toekomstige relaties beïnvloeden. De invloed van relatie ervaringen blijken erg groot te zijn. Soms zo groot, dat het relatiegeluk verhindert. Een groot deel daarvan treedt onbewust op: eerdere relatie ervaringen vervormen de perceptie. Het bepaalt de bril waarmee je naar bepaalde gebeurtenissen kijkt, dat bepaalt je gevoel en vervolgens je gedrag. Veel meer dan we ons over het algemeen realiseren. Het is de interpretatie, de bril, die bepaalt hoe je je voelt en welke keuzes je maakt.
Stel je voor dat je weet dat je buurman twee kleine kindjes in het ziekenhuis heeft liggen, ernstig ziek. Je ziet hem met gierende banden wegrijden thuis. Onmiddellijk denk je aan die kindjes en in gedachten wens je hem sterkte. Je voelt je bezorgd. Van je andere buurman weet je, dat het een ‘party animal’ is, die ’s avonds laat harde muziek draait en ’s morgens zijn bed niet uit komt. Hij is ontslagen en je verdenkt hem van drugshandel. Ook deze buurman zie je met gierende banden weg rijden. Je ergert je en denkt aan de kinderen die nu naar school fietsen en die dankzij deze onverantwoordelijke oelewapper niet veilig zijn. Je voelt je boos worden. Dit gevoel bepaalt ook weer je gedrag. Als je iets verdachts ziet gebeuren op het dak van de eerste buurman, loop je naar buiten. Het zal toch niet dat er bij die man, die al twee kindjes in het ziekenhuis heeft liggen, ook nog ingebroken wordt? Hetzelfde gebeurt bij de tweede buurman. Je haalt je schouders op: er is immers ook altijd wat aan die kant aan de hand.
Objectief gezien hebben we twee gebeurtenissen die hetzelfde zijn: een buurman rijdt weg met gierende banden en je ziet verdachte activiteit op het dak van je buren. Maar je gevoel en gedrag wordt bepaald door jouw interpretatie van wat er gebeurt. En dat wordt bepaald door je eerdere ervaringen met deze twee mannen. Je kunt dat ontkennen en net doen alsof je altijd objectief bent, maar dan hou je jezelf voor de gek. Het zou ook heel ineffectief zijn, als je je niet liet beïnvloeden door eerdere ervaringen, want dan zou je niet leren. Maar als je je er niet bewust van bent, dan zou je je wel eens te veel of op de verkeerde manier kunnen laten beïnvloeden. De verkeerde conclusies trekken en oprecht denken dat het een feit is, in plaats van een perceptie.
En dat is wat er volgens Mikulincer en Horesh gebeurt bij mensen die nare relatie ervaringen hebben meegemaakt. Gedurende deze vervelende ervaringen, hetzij in je jeugd, hetzij in (een) latere relatie(s), bouw je beschermingsmechanismen op. Dit noemen we onveilige hechting, maar eigenlijk is het een gezonde reactie op een onveilige situatie. Het probleem treedt op, als je er in blijft hangen.
Als de situatie opgelost is, bijvoorbeeld doordat je volwassen bent en niet meer afhankelijk van je inadequate ouders, door een (v)echtscheiding, of doordat je over het verlies van je geliefde hebt gerouwd, dan zou je weer langzaam moeten gaan werken aan het herstel van het vertrouwen in jezelf en in anderen. Helaas blijkt dat een groot deel van de mensen met onveilige hechting dit bouwen aan het herstel niet of niet voldoende doen. Als je blijft hangen in die onveilige hechting, interpreteer je – zo blijkt uit de serie onderzoeken van Mikulincer en Horesh – dat je de intenties en gedragingen van de partner, systematisch negatiever inschat dan iemand met een veilige hechting zou doen. Ofwel: je beoordeelt en behandelt je lieve buurman met die twee kindjes in het ziekenhuis, alsof hij de buurman is die zich zo onverantwoordelijk gedraagt. Dat is niet goed voor je lieve buurman die jouw steun nodig heeft, maar ook niet voor jou, want in gedachten word je omringt door twee onbetrouwbare buurmannen. Buiten dat is het gewoon ook niet waar, is jouw lieve buurman niet onverantwoordelijk. Maar jij bent er van overtuigd, je ziet hem immers met gierende banden weg rijden en je ziet verdachte activiteiten op zijn dak.
Hiermee komen we aan de kern van veel van de hedendaagse relatieproblemen: mensen zijn geheel overtuigd van hun eigen gelijk en hebben niet door in hoeverre hun perceptie beïnvloed is door eerdere relatie ervaringen. Daardoor worden beginnende relaties als het ware ‘besmet’ door negatieve ervaringen uit het verleden. Dat mechanisme noemen Mikulincer en Horesh projectie. Je projecteert als het ware jouw kwetsingen op de ander. Het doel daarvan is, om niet gekwetst te worden. Helaas zorg je er voor dat je relaties met anderen dusdanig gecompliceerd worden, dat je juist gekwetst wordt.
Er is nog een verschil tussen vermijdend gehechte mensen en angstig gehechte mensen. De eerste houden afstand van anderen, vanuit het basis idee dat je anderen niet kunt vertrouwen. Een persoon uit tweede groep zoekt juist contact, wil heel graag verbinding, maar kan zich niet voorstellen dat de ander er voor hem/haar is en reageert met achterdocht op positieve uitingen. In beide gevallen wordt de partner negatief benadert. Vermijdende gehechte mensen vertrouwen de ander niet, vinden een ander niet snel de moeite waard om van te houden (want dat vereist dat je je kwetsbaar opstelt); angstig gehechte mensen zijn bang dat ze zelf niet de moeite waard zijn om van te houden, ze stellen zich kwetsbaar op, maar schrikken dan snel terug uit angst. In beide gevallen is het zwaar voor een partner, want die wordt negatief beoordeelt.
Adult attachment style and the perception of others: The role of projective mechanisms. Mikulincer, Mario; Horesh, Netta; Journal of Personality and Social Psychology, Vol 76(6), Jun, 1999 pp. 1022-1034. Publisher: American Psychological Association.